Laktacja po śmierci dziecka i po poronieniu

Wpis aktualny 2025

Ciężko jest dotykać tematu śmierci okołoporodowej i poronienia i bardzo często nie jest on w ogóle poruszany. Poronienie i śmierć dziecka w porodzie lub okresie okołoporodowym jest wciąż dla wielu osób tabu. Tym większym tabu staje się laktacja, która często u kobiety doświadczonej stratą dziecka po prostu się pojawia.

Śmiertelność dzieci i kobiet w porodzie oraz poronienia bywają rzadsze niż kiedyś. Rozwój nauki i medycyny pozwala zapobiegać śmierci okołoporodowej, która kiedyś była nieunikniona. Pewnie dlatego mało się mówi o śmierci i mało o laktacji i śmierci. Szkoda, bo wiele kobiet jest pozostawianych z tym problemem same ze sobą.

Kiedy dziecko urodzi się zbyt wcześnie i nie uda się go uratować, kiedy mama straci ciążę, lub na skutek nieprzewidzianych komplikacji w porodzie lub ciąży dziecko nie przeżyje porodu, mama powinna otrzymać pomoc psychologiczną, lekarską oraz laktacyjną.

Po co pomoc laktacyjna?

Ponieważ strata dziecka nie oznacza tego że nie pojawi się laktacja. Często mówi się, że ogromny stres związany ze śmiercią ukochanej osoby może stłumić laktację. Może tak być natomiast nie jest to regułą i fizjologia laktacji czasem wygrywa ze stresem.

Mamy, które straciły dziecko po 18 tygodniu ciąży najczęściej doświadczyć mogą napływu mleka, bo w okolicy połowy ciąży piersi zaczynają aktywnie przygotowywać się do laktacji.

Obecnie nie ma uniwersalnych wytycznych dotyczących najlepszego i najbardziej odpowiedniego podejścia do hamowania laktacji po porodzie zakończonym stratą¹.

Ciało kobiety skonstruowane jest w ten sposób, że nawał fizjologiczny pojawia się bez pobudzania piersi. To jest normalna funkcja organizmu i steruje nią skok hormonalny. Najczęściej mamy po stracie muszą sobie poradzić właśnie z nawałem. Dla wielu mam samo pojawienie się mleka bywa zaskakującym i bardzo trudnym doświadczeniem.

Ile czasu mleko pozostaje  piersiach?

Nie ma tu reguły – może pojawić się nawał i mleko być obecne długo po nim, albo produkcja ustaje zaraz po. Niektóre kobiety doświadczają wypływu kropelek mleka na długo po stracie, bywa i miesiące po. To zależy też na jakim etapie spotkała mamę strata dziecka. Nagłe rozpoczęcie laktacji po śmierci dziecka, a także jej obfitość i długotrwałość, jest dla mam często szokujące..²

Wyzwania fizyczne mogą obejmować wyciek mleka, nawał pokarmu, dyskomfort i ból, które nieleczone mogą prowadzić do zapalenia piersi. Matki mogą również doświadczać trudności emocjonalnych, gdy próbują pogodzić utrzymującą się laktację z brakiem żywego niemowlęcia.³

Fizjologicznie po trzeciej dobie w przypadku braku karmienia i ssania piersi proces dojrzewania mleka zatrzymuje się i laktacja hamuje.

Nie jestem psychologiem, ale mogę dać kilka wskazówek jak zrozumieć swoje ciało – laktację, w tym ciężkim momencie.

W nawale pomóc mogą:

• chłodne okłady
• odciąganie delikatne niewielkiej ilości mleka do momentu poczucia ulgi w piersi  – może się zdarzyć że będziesz tą czynność musiała powtórzyć kilkukrotnie w ciągu doby – ale nigdy nie odciągaj dużo mleka tylko tyle ile to konieczne żeby nie zrobił się zastój ani nie doprowadził do zapalenia piersi. nie potrzeba do tego laktatorów – ręka kobiety jest wystarczającym sprzętem
• leki przeciwbólowe i przeciw zapalne w przypadku wystąpienia bolesności
• odpoczynek i dużo snu

Żeby spowolnić i wyhamować zupełnie produkcję mleka można pić napar przede wszystkim z szałwii – działa szybko i sprawnie likwiduje produkcję mleka, podobnie działa mięta i napar z pokrzywy. Niektórym mamom pomóc mogą okłady na piersi z herbaty jaśminowej lub picie herbaty jaśminowej.

Na bolesne i obrzmiałe piersi, z których nie możesz odciągnąć pokarmu dobrze robi też czasem ciepły prysznic lub kąpiel (nie za gorąca) które pomagają rozluźnić piersi i często stymulują wypływ samoczynny pokarmu. Trzeba jednak uważać żeby nie przegrzać piersi i nie wygenerować sobie stanu zapalnego.

W przypadku zapalenia, zastoju, kiedy piersi są rozpalone i pojawia się gorączka to warto odwiedzić doradcę laktacyjnego lub dobrego lekarza, bo potrzebne mogą być silniejsze leki. Kobiety w żałobie po stracie dziecka są podatne na stany zapalne w związku ze stresem i wrażliwą kondycją emocjonalną, co może obniżać odporność organizmu.

Absolutnie nie wolno obwiązywać piersi ściśle bandażami lub ciasnymi  stanikami – może to uszkodzić delikatną tkankę piersi, może prowadzić do infekcji i bolesności.

Nie należy też ograniczać  spożycia płynów – pić należy wtedy kiedy odczuwamy pragnienie inaczej można doprowadzić do odwodnienia. Picie wody (płynów) nie wpłynie na wydłużenie laktacji.

Pojawienie się mleka dla dziecka, którego nie ma jest dla kobiet bolesnym przeżyciem. Wielu kobietom podaje się leki  hamujące laktację. Ich przyjmowanie może dawać różne nieprzyjemne skutki uboczne i należy być w tym czasie bezwzględnie pod opieką lekarza. Moim zdaniem jest to decyzja, którą każda kobieta podejmuje indywidualnie. Można zamiast silnych leków zawierających bromokryptynę zastosować pseudoefedrynę, która daje mniejsze skutki uboczne. Jeżeli decydujemy się sięgnąć po leki silniejsze kabergolina jest lepsza niż bromokryptyna.

Warto też nadmienić, że przegląd Cochrane jednak nie znalazł dowodów na to, że hamowanie farmakologiczne jest bardziej efektywne niż stosowanie interwencji mechanicznych⁴

.

Dla niektórych mam proces hamowania laktacji jest procesem żegnania się z dzieckiem i jest nierozerwalnie związany z żałobą, dla innych jest bolesnym przeżyciem, które zaognia bolesną ranę po stracie i którą chcą jak najszybciej wyleczyć.

Każda kobieta ma prawo do przejścia przez etap straty dziecka według własnych potrzeb emocjonalnych. Niektóre mamy chcą utrzymać mleko w piersiach dłużej bo przynosi im to ulgę emocjonalną. W Stanach mamy, które straciły dziecko często odciągają swój pokarm i przekazują do banków mleka – istnieje tam taka możliwość. W Polsce nie ma takiej możliwości.

W Australijskich wytycznych mamom przedstawia się kilka opcji, pomagających uporać się z mlekiem po stracie:

• Zatrzymanie laktacji – farmakologia
• Odciąganie odrobiny mleka do samoistnego zahamowania produkcji
• Przekazanie mleka (siary) do banku mleka lub innej mamie
• Stworzenie spersonalizowanej biżuterii lub pamiatki z mleka

Niektóre mamy mrożą sobie małą ilość mleka na pamiątkę i żegnają się z nim w swoim czasie. Kontynuacja odciągania mleka może dać mamie czas i przestrzeń na opłakiwanie dziecka.

W 2020 roku ukazał się artykuł: The “Lactation After Infant Death (AID) Framework”: A Guide for Online Health Information Provision About Lactation After Stillbirth and Infant Death ⁵, stanowiący przegląd i rekomendacje w zakresie wsparcia w laktacji po stracie.

Zaznaczono w nim, że

Wielu pogrążonych w żałobie rodziców, którzy właśnie doświadczyli straty po porodzie i ruszyła u nich laktacja nie jest przygotowanych na to co się dzieje i nie są oni świadomi opcji jakie mają do wyboru.

Czytamy w nim także, że rodzice często, nie otrzymują profesjonalnego wsparcia w sytuacji śmierci dziecka karmionego piersią lub laktacji po porodzie zakończonym śmiercią dziecka, a to prowadzić może do nieadekwatnej opieki nad piersiami i do powikłań takich jak stan zapalny czy nawet ropień.

Dla pracowników ochrony zdrowia temat ten może być trudny i stawiać przed nimi ogromne wyzwanie.

Przegląd pokazał, że opieka po poronieniu często zaniedbuje temat laktacji i nie przykłada do tematu laktacji po stracie uwagi.

Produkcja mleka występuje zarówno po poronieniu wczesnym lub późnym, urodzeniu martwego dziecka, śmierci noworodka lub śmierci niemowlęcia. Opieka nad mamą musi uwzględniać wszystkie te momenty tak, że nikt nie został wykluczony. Opieka musi być szczera i nieoceniająca.

Laktacja postrzegana jest wg przeglądu jako pewnego rodzaju kłopot dla rodziców, ale nie uznaje się tego, że pożegnanie z mlekiem i jego wartość mogą stanowić ważny element żałoby.

Przegląd zauważa, że wielu rodziców jest zaskoczonych pojawieniem się mleka i wskazuje na potrzebę pełnego i empatycznego informowania rodziców o dostępnych opcjach poradzenia sobie z laktacją. Zalecane jest działanie proaktywne aniżeli unikanie proponowania rozwiązań. Jeżeli mama decyduje, żeby nie podejmować żadnych działań w związku z pojawieniem się laktacji trzeba poinformować ją o potencjalnych trudnościach takich jak stany zapalne czy powikłany ropień, które mogą pojawić się w przypadku powstrzymania się od stosowania jakichkolwiek interwencji.

Przegląd przestrzega przed niejednoznacznymi i pomijanymi informacjami na temat delikatnego hamowania laktacji – związanego np. z niestosowaniem silnych leków. Rodzice powinni mieć też możliwość wyboru opcji co zrobić z mlekiem w czasie wolnego hamowania laktacji. Nie wolno zakładać, że rodzic hamujący laktację nie będzie chciał zatrzymać lub oddać komuś swojego mleka.

Niestety zdarzają się sytuacje kiedy mama która odciągała powoli mleko do wygaszenia laktacji została postawiona przed faktem dokonanym wylania jej mleka przez personel szpitala w którym przebywała. To może być dla mamy ogromny cios. Pożegnanie z mlekiem powinno zawsze należeć do decyzji mamy. Może ona przecież chcieć zachować pokarm i wykonać z niego pamiątkę.  

Rodzice po starcie powinni otrzymać pełną informację jak odciągać mleko do wyhamowania laktacji aniżeli informację, że nie powinni tego robić. Nie powinno się przedkładać informacji o jednej metodzie hamowania laktacji nad inną.

Proces pożegnania jest bardzo indywidualny i każdej kobiecie należy się zrozumienie, wsparcie i szacunek dla podjętych decyzji – także tych w pożegnaniu z laktacją. Jest to też ważne, żeby ten etap był zrozumiany i akceptowany przez najbliższych oraz personel medyczny.

Większość mam po stracie nie postrzega laktacji jako neutralnego zjawiska nad którym można przejść do porządku dziennego.

W tych okolicznościach laktacja jest głęboko powiązana ze wszystkimi złożonymi, pełnymi smutku doznaniami w obliczu nieobecności dziecka takimi jak: żałoba zarówno po niemowlęciu, jak i upragnionej tożsamości macierzyńskiej; utrata spodziewanej przyszłości i kształtu rodziny; pojawiające się poczucie niekompetencji cielesnej ⁶

W wywiadach prowadzonych z mamami po stracie, które żyją w Australii wyłaniał się obraz pokazujący, że wiele kobiet było w stanie znaleźć w swojej laktacji wartość oczyszczającą oraz pocieszenie, materialne świadectwo ich macierzyństwa i trwałej więzi z nieobecnym dzieckiem. Laktacja była formą pamięci i spuścizny, a dla mam które oddały mleko innym dzieciom, dar podtrzymujący te dzieci przy życiu.

Nie wolno pozostawiać matki po stracie bez wsparcia laktacyjnego i taka opieka powinna być dla kobiet, które straciły dziecko równie ważna jak dla każdej innej mamy.

Po analizie badania tematu laktacji po stracie zaproponowano następujące podstawowe elementy opieki laktacyjnej w obliczu straty⁷:

Informowanie rodziców o laktacji:

• Uprzedzenie rodziców, że laktacja prawdopodobnie wystąpi (lub będzie kontynuowana). Brak tej informacji bywa traumatyczny, ponieważ rodzice są zaskoczeni i nie wiedzą, jak postępować.
• Należy również zapewnić wiedzę matkom, które już kiedyś karmiły, ponieważ zarządzanie laktacją po stracie jest zupełnie innym doświadczeniem.

Wsparcie w nadaniu laktacji po stracie sensu:

• Opieka powinna uwzględniać aspekty psychologiczne i emocjonalne. Rodzice potrzebują wsparcia w zrozumieniu swoich różnych uczuć.
• Personel medyczny powinien aktywnie słuchać, uznawać wartość mleka po stracie i proponować jego celowe wykorzystanie (np. jako pamiątka), rozumiejąc, że dla rodziców jest to forma podtrzymania więzi z dzieckiem i może być formą pewnej intymnej relacji z dzieckiem, które odeszło.

Wspieranie w podjęciu świadomej decyzji

• Rodzice rzadko otrzymują pełen wachlarz możliwości, a opieka często ogranicza się do farmakologicznego hamowania laktacji. Należy przedstawiać wszystkie opcje (m.in. kontynuacja odciągania, przekazywanie mleka), aby rodzice mogli wybrać rozwiązanie zgodne z ich uczuciami.
• Możliwość celowego wykorzystania mleka może mieć dla nich działanie terapeutyczne.

Praktyczne wsparcie w zarządzaniu laktacją

• Po podjęciu decyzji rodzice potrzebują konkretnej pomocy: informacji, jak unikać komplikacji (np. zapalenia piersi), dostępu do sprzętu (wkładki laktacyjne, laktatory) oraz praktycznego instruktażu (np. jak odciągać pokarm).

Jak najlepiej świadczyć taką opiekę?

Włączanie partnerów i rodziny

• Opieka powinna obejmować także partnerów, którzy często nie wiedzą, jak pomóc, a sami również cierpią stratę. Włączanie ich w rozmowy i proces podejmowania decyzji jest kluczowe dla wsparcia matki i całej rodziny.

Szacunek dla indywidualnych potrzeb

• Opieka musi być dostosowana do indywidualnej sytuacji, uwzględniając przekonania kulturowe, religijne i osobiste doświadczenia rodziców.

Zapewnienie materiałów informacyjnych

• Oprócz rozmów, rodzice potrzebują pisemnych informacji, do których mogą wrócić w dowolnym momencie, by przetworzyć je we własnym tempie.

Kiedy jest najlepszy czas na opiekę?

• Jeżeli śmierć dziecka jest przewidywana, rozmowę należy odbyć wcześniej.
• W przypadku nagłej straty, informacja powinna być przekazana jak najszybciej, koniecznie przed opuszczeniem szpitala.

Pojedyncza rozmowa to za mało.

Opieka powinna być procesem, a informacje przekazywane stopniowo, w miarę pojawiania się potrzeb, aby nie przytłaczać rodziców.

Ciągłość opieki powinna zostać zachowana po wyjściu ze szpitala

• Często laktacja rozpoczyna się dopiero po powrocie do domu. Kluczowa jest zaplanowana kontynuacja wsparcia (np. wizyty domowe) tak długo, jak jest to potrzebne.

Kto powinien świadczyć opiekę?

Najlepiej, gdy opieki udziela osoba z personelu medycznego, z którą rodzina zdążyła już nawiązać relację i obdarzyć ją zaufaniem (położna, pielęgniarka, lekarz).

W niektórych sytuacjach potrzebna jest pomoc specjalisty, np. IBCLC lub personelu z banku mleka kobiecego, zwłaszcza w przypadku decyzji o donacji pokarmu.

1. Carroll K, Noble-Carr D, Sweeney L, Waldby C. The “Lactation After Infant Death (AID) Framework”: A Guide for Online Health Information Provision About Lactation After Stillbirth and Infant Death. Journal of Human Lactation. 2020;36(3):480-491. doi:10.1177/0890334420926946COPY CITATION
2. Providing Lactation Care Following Stillbirth, Neonatal and Infant Death: Learning from Bereaved Parents Debbie Noble-Carr, Katherine Carroll, Simon Copland, and Catherine WaldbyBreastfeeding Medicine202318:4, 254-264
3. Providing Lactation Care Following Stillbirth, Neonatal and Infant Death: Learning from Bereaved Parents Debbie Noble-Carr, Katherine Carroll, Simon Copland, and Catherine WaldbyBreastfeeding Medicine202318:4, 254-264
4. Oladapo OT, Fawole B. Treatments for suppression of lactation. Cochrane Database of Systematic Reviews 2012, Issue 9. Art. No.: CD005937. DOI: 10.1002/14651858.CD005937.pub3. Accessed 12 October 2022.
5. Carroll K, Noble-Carr D, Sweeney L, Waldby C. The “Lactation After Infant Death (AID) Framework”: A Guide for Online Health Information Provision About Lactation After Stillbirth and Infant Death. Journal of Human Lactation. 2020;36(3):480-491. doi:10.1177/0890334420926946
6. Waldby, C., Noble-Carr, D., & Carroll, K. (2022). Mothers, milk and mourning: The meanings of breast milk after loss of an infant. Sociology of Health & Illness, 1– 19. https://doi.org/10.1111/1467-9566.13551
7. Providing Lactation Care Following Stillbirth, Neonatal and Infant Death: Learning from Bereaved Parents Debbie Noble-Carr, Katherine Carroll, Simon Copland, and Catherine WaldbyBreastfeeding Medicine202318:4, 254-264